Analiz Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekli En Önemli IFRS - GAAP Kural Farklılıkları

Çoğu yatırımcının yaptığı en büyük hatalardan biri yaşadıkları ülke borsalarında işlem gören hisse senetleri ile kendilerini sınırlamalarıdır. Uzun dönemli yatırım başarısının hisse senedi yatırımından geçtiğine inanıyorsanız 68,4 Trilyon Dolarlık global hisse senedi pastasının yalnızca 144,7 Milyar Dolar'ına kendinizi hapis etmeniz verimli olmayacaktır.

Not: İşin vergisel ve işlem komisyonları tarafı iyice araştırılmalıdır. 

Yatırım yapmanızda engeller çıksa dahi mevcut Borsa İstanbul'da işlem gören firma yatırımlarınızın sektöründeki global oyuncuları incelemek sizlere çok değerli bilgiler sağlayacaktır. Ne yazık ki ülkemiz firmalarının büyük çoğunluğu iş yaptıkları sektörlerde yaşanan yeniliklere önderlik etmeyip, takip etmektedir. Önderlik eden yurtdışı firmaları operasyonel ve finansal olarak inceleyerek Türkiye'de iş yapan sektör oyuncularının geleceğini daha sağlıklı değerlendirebilirsiniz. Unutulmamalıdır ki küreselleşen rekabet ortamında yalnızca karşı sokağınızı incelemeniz yetmemektedir. Bu sebeple yıkıcı yeniliğe en açık olan ve 68,4 Trilyon Dolarlık global hisse senedi pastasının %38'ini oluşturan Amerika firmalarına da ayrı önem vermek hiç şaşırtıcı olmayacaktır.

Burada devreye Amerika'da işlem gören firmaların finansal tablolarını sunduğu GAAP muhasebe sistemi girmektedir. Alışık olduğumuz IFRS sistemine göre finansal tabloların sunuluşu anlamında GAAP sisteminin belli başlı çok önemli farklılıkları mevcuttur. Bu durum çoğu yatırımcının, kolaya kaçarak, yapmayı sevdiği marj veya katsayı karşılaştırmalarına engeller oluşturmaktadır.

Yavaş yavaş global firmaları da incelemeye başlayacağım için ben bu yazımda en önemli olduğunu düşündüklerimden bahsedeceğim:

1. Stok Farklılıkları:

IFRS sistemine göre firmaların stoklarını giderleştirme ve bilançolarında kaydetmeleri için ilk giren ilk çıkar (FIFO) ve ağırlıklı ortalama maliyet kuralları mevcuttur. IFRS sisteminde yasak olmasına rağmen GAAP, son giren ilk çıkar (LIFO) kuralına izin vermektedir.

Maliyetlerin yükseldiği bir ortamda, GAAP sistimine göre raporlama yapan bir firmanın son giren ilk çıkar maliyet yöntemini seçmesi sonucu IFRS sistemi ile raporlama yapan bir firmaya göre aşağıdaki verileri farklı olacaktır:

Daha yüksek maliyetli stoklar ilk giderleştirileceği için IFRS sistemine göre:

• Brüt kar - vergi öncesi operasyonel kar daha düşük
• Bilanço stok kalemi daha düşük
• Aynı miktar nakit çıkmasına rağmen daha düşük vergi sebebiyle daha yüksek operasyonel nakit performansı
• Düşük stok kalemi sebebiyle daha düşük cari oran
• Düşük stok kalemi ve düşük kar sebebiyle varlığa göre daha yüksek finansal borç oranı
• Düşük stok kalemi ve düşük kar sebebiyle finansal borca göre daha düşük özkaynak oranı 

Düşen fiyatların olduğu ortamda ise yukarıda bahsedilenlerin tam tersi geçerlidir.

2. Stok Değer Düşüklüğünün Yeniden Yükseltilme Olanağı:

Stokların piyasa değeri, kayıtlara geçilen maliyet değerinin altına düşerse her iki sistem de değer düşüklüğü gideri yazmaktadır. Stok değerleri yeniden yükselişe geçerse IFRS önceki maliyet değerine yükselişi izin verse de GAAP izin vermeyerek indirilen stok değerini yeni maliyet olarak kabul etmeye devam etmektedir (hisse, tarım ürünleri dışı).

Değer düşürülüp, yeniden eski seviyeye çıktığı durumda GAAP sistemi ile raporlayan ve son giren ilk çıkar sistemini kullanan firmalar için IFRS sistemine göre (ilk farklılık için sayılanlara göre ufak değişiklikler):

Bilanço stok kalemi daha da düşük

Düşük stok kalemi sebebiyle daha da düşük cari oran

Düşük stok kalemi ve düşük kar sebebiyle varlığa göre daha da yüksek finansal borç oranı

Düşük stok kalemi ve düşük kar sebebiyle finansal borca göre daha da düşük özkaynak oran

3. Duran Varlıklar ile Alakalı Farklılıklar:

İki sistem arasındaki en önemli farklılık GAAP sisteminde maddi ve maddi olmayan duran varlıklara yeniden değerleme yapılamamasıdır. Yatırım amaçlı gayrimenkul ve maddi duran varlık ayrımı da GAAP sisteminde yoktur. Örneğin 100 yıl önce yatırımı yapılmış bir arsanın değeri, firmanın satın alınma durumu olmadıkça, IFRS sisteminde GAAP'a göre çok ciddi oranda yüksek gösterilecektir.

Maddi veya maddi olmayan duran varlıkların değer kaybı giderleştirilmesi IFRS'te eski net maliyete kadar geri döndürülebilir (şerefiye dışı) olsa da GAAP sisteminde yasaktır (satış için elde tutulan varlıklar dışı).

Örnek olarak yoğun yatırımın 10 yıl önce ve sonraki yıllar ayrılan amortisman kadar yatırım yapıldığı senaryoda GAAP sistemi ile finansal tablolarını sunan firma, IFRS (yeniden değerleme yapıyor) ile sunan firmaya göre:

• Daha düşük aktif değer
• Daha düşük maddi duran varlık miktarı
• Daha düşük aktif değer ve özkaynak miktarı sebebiyle daha yüksek finansal borç oranı
• Varlıklara göre daha yüksek kar %
• Özkaynağa göre daha yüksek kar %

4. Araştırma-Geliştirme Maliyetlerinin Giderleştirilme Farklılığı:

GAAP, IFRS'e göre araştırma-geliştirme faaliyetlerini aktifleştirme konusunda son derece katıdır. Yüksek oranda direkt giderleştirme yanlısıdır.

Bu durum GAAP sistemi ile raporlayan firmalar için IFRS ile sunan firmaya göre:

• Daha düşük kar
• Daha düşük aktif değeri
• Daha düşük özkaynak miktarı
• Daha yüksek piyasa katsayı değerleri

anlamına gelmektedir. Yapılması gerekli olan GAAP ile raporlayan firmaların yaptıkları araştırma-geliştirme giderlerini aktifleştirmek ve IFRS ile raporlayan firmalar gibi amortismana tabi tutmaktır. Bu sebeple Amerika'da yoğun araştırma-geliştirme giderleri olan firmalar yüksek PD/DD ve F/K oranı ile işlem görmektedir.

5.  Yüksek Enflasyon Oranlı Ülke Yatırımlarının Konsolide Etme Farklılığı:

Son 3 yıl enflasyon oranı kümülatif olarak %100 ve üstü olan ülkelerin konsolide edilmesinde IFRS ve GAAP farklı yollar seçmektedir. 

IFRS ile sunum yapan firmaların parasal olmayan varlık ve yükümlülükleri kayıt altına alındıkları veya son değerleme yapılan tarihten itibaren oluşan enflasyon oranı kadar arttırılır. Gelir-gider tablosu kalemleri de kayıt altına alındıkları tarih ile raporlama tarihleri arasında oluşan enflasyon oranı kadar arttırılır. Parasal varlık (olumsuz etki) veya parasal yükümlülük (olumlu etki) enflasyonist ortamda taşınmasının karı net kara eklenir. 

GAAP ile sunum yapan firmalar ise parasal olmayan varlık ve yükümlülükleri kayıt altına alınan tarihte oluşan çatı firma para birimi değeri ile taşımaya devam eder. Gelir-gider tablosu kalemleri ise ortalama dönem kuru ile çevrilir. Kur farkı geliri veya gideri net kara eklenir.

Hangi yöntemin daha yüksek değerler ile konsolide bilançoya taşınacağı enflasyon değişim oranı ile yerel para biriminin çatı firma ülke para birimi arasındaki değer değişim farklılığına göre değişecektir. 

Sonuç olarak alışık olduğunuz IFRS sistemine göre sunulan finansal tablo verilerinden, Amerika'da halka açık olan firma finansal tablo verilerine geçiş yaptığınızda iki sistem arasında oluşan farklılıkları bilmemiz gerekmektedir. Bahsi geçen farklılıklardan çok daha fazlası mevcuttur. Bu farklılıklar sebebiyle incelenen ve GAAP sistemi ile finansal tablo verilerini sunan firmaların global rakipleri ile yapılan katsayı-marj karşılaştırmalarında oldukça sıkıntı yaşanacaktır. 

Kişisel Not: Yatırım işi kimsenin kesin bilgiyi bilebileceği bir iş değildir. Sosyal medya üzerinden kesin bilgiyi bildiğini savunan herkese şüphe ile yaklaşınız. Bir kişi eğer bir yatırım aracı tavsiye ediyorsa her zaman 'niye' diye sorunuz. Çoğu yorumda 'niye'nin cevabını bulamayacaksınız.

Ben inandığım ve mantıklı bulduğum yolu sizlere aktarıyorum ve kesinlikle size 'kesin'i aktarmıyorum. Her zaman yanılacağımın size garantisini veriyorum.