Türk Hava Yolları ve Pegasus Firmaları Finansal Borçları Üzerine Çalışma

Önümüzdeki günler özel amaçlı şirketler (SPV) ve bilanço dışı borçlanma üzerine yazacağım yazı için yaptığım araştırmalar sırasında karşıma finansal kiralama ve operasyonel kiralama seçenekleri çıktı. Firmaların operasyonlarında kullanacakları varlıkları alabilmeleri için kullanabilecekleri iki kiralama seçeneklerinden biri olan operasyonel kiralama sayesinde firmalar, hem finansal borcu hem de borca karşılık gelen varlıkları bilanço dışında taşıyabilme imkanına sahiptir. Ele alacağımız iki firma için bu varlık uçaklardır.

Firma verilerine geçmeden önce yapılan borçlanmanın hangi durumlarda finansal kiralama, hangi durumlarda operasyonel kiralama sayıldığının şartlarını belirtmem doğru olur:

Şartlardan yalnızca birinin dahi oluşması durumunda firmalar borçlarını

1. Kira sözleşmesi sonunda kiralanan varlık kiracıya geçerse
2. Kiracı, kiralanan varlığı sözleşmede belirtilen tarih veya sözleşme sonunda varlığın piyasa değerinin oldukça altında satın alma durumu varsa
3. Kira sözleşmesi yapılırken kira süresi boyunca yapılacak ödemelerin bugünkü değeri varlığın güncel değerinin en az %90'ını oluşturursa
4. Kira süresi kiralanan varlığın ekonomik ömrünün en az %75'ini oluşturursa
5. Kiralanan varlık kiracının kullanımına özgü bir varlıksa
6. Kira sözleşmesi iptal edildiğinde kiraya verenin zararına kiracı karşılama durumu varsa
7. İlk yapılan kira sözleşmesi sona erdiğinde kiracı, kiralanan varlığı ikinci defa kiralamasını piyasada oluşan kira bedelinin altında yapıbilirse

finansal kiralama olarak finansal tablolarında sunmalıdır. Sözleşme şartları, firmaların elde edilen varlıkları ve bu varlıklar için katlanılan borçları finansal tablolarında göstermemek için (yani operasyonel kiralama olarak) rahatlıkla belirlenebilir.

Her iki firmanında seçili verileri sunulacak olsa da, finansal tablolar üzerinden anlatım için Pegasus firması ele alınacaktır.

Bilançoya Etkisi:

Firmanın bilançosunda sunduğu borç miktarı toplam 3. çeyrek sonu verilerine göre 7,3 Milyar TL'dir.

Bilanço dışında taşınan ve dipnotlarda açıklanan operasyonel kiralama borçları ise 2,6 Milyar TL'dir.

Yazının ilerleyen kısmında daha detaylı veriler sunulacaktır; ancak bilanço dışında taşınan borç miktarı, bilançoda sunulan borca oranla hiç de az değildir. Bilanço dışında taşınan borç miktarı da ödemelerin bugüne çekilmesi yolu ile bilanço içine çekilmesi gerekmektedir.

Gelir-Gider Tablosuna Etkisi:

Finansal kiralama yapılması durumunda elde edilen varlık ve yapılan borçlanma miktarının bilançoda gösterildiğini belirtmiştim. Uçaklar bilançoda taşınmasından ötürü amortismana tabii olmaktadır. Bu sebeple seçili firmalar gelir-gider tablolarına üç yoldan gider kaydetmektedirler. Birincisi operasyonel karı etkileme yolu ile amortisman gideri, ikincisi finansal kiralama faizi ve üçüncüsü finansal borç kur zararıdır.

Finansal kiralama yolu ile katlanılan giderler (banka kredi faizi dışı) sarı ile işaretlenmiştir.

Operasyonel (faaliyet) kiralama yolu ile elde edilen uçaklar ve borçlanmaları ise bilanço dışında taşınmaktadır. Bilanço dışında taşınması sebebiyle bu yolla elde edilen uçaklar herhangi bir amortismana tabii değildir. Borçlanma miktarı da bilanço dışında olduğundan ötürü yapılan yıllık ödemelerin tümü operasyonel karı azaltacak şekilde kiralama gideri olarak giderleştirilmektedir. Finansal kiralama borçları için yapılan ana para ödemeleri giderleştirilmezken, yalnızca faiz ödemeleri giderleştirilmektedir.

Benim şahsi görüşüm faaliyet kiralaması giderlerinin finansal gider tarafına indirilmesidir. Bu şekilde firmanın operasyonel karına oranla borçları için yaptığı faiz ödemeleri daha sağlıklı değerlendirilebilecektir.

Vergi öncesi kar rakamında herhangi bir değişiklik olmayacaktır; ancak değişiklikler sonrası ortaya bence daha gerçekçi bir tablo çıkmaktadır.

Nakit Akım Tablosu Etkisi:

Nakit akım tablosuna olan etkisi öncesi öncelikle bir bilançodan, bir de dipnotlardan veri sunmam gerekiyor.

2017 yılsonuna göre, belli kısmı TL'nin değer kaybı sebebiyle artmış olsa da, finansal borç miktarında ciddi bir artış olduğu görünmektedir.

Not: Kırmızı ile işaretlenen yabancı para çevrim farkı kadar borçların da arttığı varsayılmamalı. 

Pegasus firması 2018 ilk üç çeyreğinde ilk kayda geçiş maliyetine göre 2,1 Milyar TL'lik uçak yatırımı yapmıştır.

Şimdi bu iki veri ışığında finansal ve operasyonel kiralama işlemlerinin nakit akım tablosuna olan etkilerine bakabiliriz.

Operasyonel kiralama işlemleri bilanço dışında tutulmasından ötürü zaten yatırım veya finansman faaliyetlerinden nakit akışlarını etkilemeyecektir. Yapılan ödemeler gelir-gider tablosunda olduğu gibi operasyonel nakit kısmını etkileyecektir. Burada da ödemelerin finansman faaliyetleri tarafına geçirilmesi doğru olandır.

Finansal kiralama yoluyla bir uçak alımı yapıldığında borçlanılan miktar nakit alışverişi olmadan yapıldığı için nakit akım tablosunda

1. 2,1 Milyar TL'lik uçak alımını yatırım faaliyetlerinde
2. Artan borçlanma miktarını finansman faaliyetlerinde

görememekteyiz. Bu nedenlerle, yanlış bir işlem olduğunu iddia etmeden, nakit akım tablosu yanıltıcı bilgi vermektedir. Pegasus firmasının borçlarını azaltığı ve çok az yatırım yaptığı izlenimi oluşmaktadır.

Üç önemli finansal tablolara olan etkilere ilave:

• Operasyonel kiralama yolu ile elde edilen varlıklar bilançoda görünmediği için Pegasus'un toplam uçak miktarını, maddi duran varlıklar altında kayıtlı uçakların değeri ile karşılaştırdığımızda uçak başı düşen değer çok yanıltıcı olacaktır. 
• Operasyonel kiralama yolu ile yapılan borçlanmalar firma varlık büyüklüğünü ve özkaynağa oranla finansal borç oranını düşük gösterecektir. 

Son olarak Pegasus ve Türk Hava Yolları için hazırladığım veriler aşağıda sunulmaktadır:

Türk Hava Yolları'nın artan oranda uçak finansmanını bilanço dışı olacak şekilde yapmasına dikkat ediniz. 

Son yıllarda daha çok finansal kiralama yolunu tercih etse de, Pegasus'un operasyonel kiralama yolu ile temin ettiği uçak miktarı daha fazladır. 2016 ve öncesi veriler inanılmaz.

Sonuç olarak, her zamanki gibi, yalnızca finansal tablolarda sunulan verilere balıklama atlamayınız. Dipnotlar çok değerlidir.